حتما در مورد اهمیت و فواید بازیافت زباله زیاد شنیده‌اید. اینکه باعث حفظ منابع طبیعی می‌شود، گازهای گلخانه‌ای را کمتر می‌کند، در مصرف انرژی صرفه جویی می‌کند و باعث ایجاد اشتغال است. اما شاید تا به حال به معایب بازیافت زباله فکر نکرده باشید. آیا بازیافت زباله به محایط زیست آسیب می‌رساند؟ آیا فرایندی با این همه فواید، می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد یا کاملا بی‌فایده باشد؟
بازیافت زباله چیست و چگونه انجام می‌شود؟
بازیافت زباله به معنای استفاده از مواد به کار رفته در محصولات استفاده شده و به کار بردن آنها در ساخت محصولات جدید است. به عنوان مثال، بسیاری از قوطی‌های آلومینیومی نوشیدنی‌ها، از آلومینیوم قابل بازیافت ساخته می‌شوند. این ظروف را به جای دورانداختن، اگر به مراکز بازیافت زباله برسانید، به خاک‌چال‌ها راه پیدا نمی‌کنند و برای ساخت محصولات آلومینیومی جدید مورد استفاده قرار می‌گیرند. در نتیجه در چرخه بازیافت و استفاده، باقی می‌مانند.
هدف از بازیافت زباله این است که موادی که هنوز کاربرد دارند، وارد خاک‌چال‌ها و کوره‌های زباله سوزی نشوند و دوباره در چرخه استفاده قرار بگیرند.
فرآیند بازیافت
بازیافت کردن یک فرایند چند مرحله‌ای است. چند مرحله ابتدایی آن یعنی تفکیک و شست‌وشو را به راحتی در منزل خودمان می‌توانیم انجام دهیم. مرحله تمیز کردن و تفکیک زباله‌ها کاری است که اگر در منزل انجام شود سرعت فرآیند بازیافت را افزایش می‌دهد.
فرایند بازیافت چند مرحله دارد از جمله:
جمع‌آوری زباله‌های بازیافتی و پردازش آنها
جمع‌آوری زباله‌های بازیافتی به شکل‌های مختلفی انجام می‌شود ولی معمولا از سطل‌های مخصوص زباله صورت می‌گیرد. این سطل‌ها معمولا رنگ‌های متفاوتی دارد که هر کدام از این رنگ‌ها نشان می‌دهد که چه نوع زباله‌ای باید داخل آن انداخته شود.
زباله‌های جمع شده در این سطل‌ها توسط ماشین‌های حمل و نقل جمع‌آوری می‌شود و به مراکز و کارخانه‌های بازیافت منتقل می‌شود. در کارخانه‌های بازیافت، این زباله‌ها را تفکیک می‌کنند. حتی اگر خودتان در منزل زباله‌ها را تفکیک کنید باز هم در مراکز بازیافت نیاز به تفکیک مجدد دارند. چون بعضی از زباله‌ها ممکن است از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده باشند و بعضی از قسمت‌های آنها اصلا قابل بازیافت نباشد.
اگر زباله‌ها را در منازل تمیز نکرده باشید، در مراکز بازیافت باید مراحل شست‌وشوی آنها انجام شود.
شاید تعجب کنید ولی مواد بازیافتی و زباله‌ها نیز می‌توانند مثل مواد خام خریداری و فروخته شود.
تولید محصولات جدید
در این مرحله با استفاده از مواد به دست آمده از زباله‌ها و با کمک مواد شیمیایی مختلف، این مواد برای تولید محصولات جدید آماده می‌شوند. در دنیای امروز بسیاری از محصولاتی که روزانه استفاده می‌کنیم از مواد بازیافتی تولید شده‌اند.
توزیع محصولات تولید شده در بازار
بعد از تولید، محصولات باید به شیوه مطلوبی در بازار ارائه شود. ما با خریدن محصولاتی که از مواد بازیافتی ساخته می‌شوند می‌توانیم از فرایند بازیافت حمایت کنیم. تولیدکنندگان این محصولات اگر بدانند که مردم از خرید این محصولات حمایت می‌کنند برای بازیافت کردن بیشتر تشویق می‌شوند.
بازیافت کردن فواید زیادی برای انسان و محیط زیست دارد. اما کل فرایند بازیافت زباله، از جمع‌آوری و تفکیک زباله گرفته تا تولید محصولات جدید می‌تواند تاثیرات مخربی هم داشته باشد که شاید تا به حال به آن فکر نکرده باشید.
اثرات مخرب و معایب بازیافت زباله بر محیط زیست
در ادامه به چند مورد از معایب بازیافت زباله اشاره می‌کنیم:
هزینه بالا
بازیافت زباله همیشه هم از نظر هزینه به‌صرفه و بهینه نیست. ساختن مراکز جدید بازیافت هزینه بسیار بالایی دارد علاوه بر ساخت مکان مناسب برای مراکز بازیافت، خرید کردن تجهیزات مختلف و به‌روز کردن تجهیزات قدیمی و در مجموع کلیه امکاناتی که یک مرکز بازیافت برای تفکیک و بازیافت زباله نیاز دارد، هزینه‌های بسیار بالایی دارد که گاهی اوقات در برخی مناطق از نظر اقتصادی به‌صرفه نیست. بنابراین یکی از معایب بازیافت زباله بر محیط زیست هزینه بالای آن است.
ایمن و سالم نبودن مراکز بازیافت
اگر به مراکز بازیافت سر بزنید خواهید دید که معمولا محیط‌های ناسالم و غیربهداشتی دارند و کارکنان آنها در شرایطی نامطلوب به فعالیت مشغول هستند. انباشته شدن انواع زباله به خصوص آنهایی که حاوی باقیمانده مواد غذایی و زباله تر باشد انواع بیماری‌های عفونی و ویروسی را منتشر می‌کند. مواد شیمیایی تولید شده در محل انباشت زباله‌ها می‌توانند برای افرادی که در مراکز بازیافت کار می‌کنند خطرآفرین باشد.
علاوه بر آلودگی‌های زیاد در مراکز بازیافت، کل فرایند بازیافت می‌تواند برای افرادی که در این زمینه فعالیت می‌کنند خطراتی را به دنبال داشته باشد.
کیفیت پایین محصولات بازیافتی
معمولا کیفیت محصولات که از بازیافت تولید می‌شوند به اندازه کیفیت محصولات کاملا جدید نیست. به همین دلیل است که معمولا محصولاتی که از مواد بازیافتی تولید می‌شوند قیمت‌های پایین و کیفیت‌های نامطلوبی دارند و دوام و ماندگاری آنها کمتر است. مثلا ظروف پلاستیکی را در نظر بگیرید که از پلاستیک‌های بازیافتی تولید می‌شود. این ظروف معمولا برای نگهداری مواد غذایی سالم و تمیز نیستند در نتیجه باید برای مصارفی مثل نگهداری مواد خشک یا نگهداری مواد غیرخوراکی از آنها استفاده شود.
گران بودن بازیافت
علاوه بر اینکه ساخت مراکز بازیافت هزینه بسیار زیادی دارد، گاهی اوقات خود فرایند بازیافت هم بسیار گران‌تر از آن چیزی است که مردم تصور می‌کنند. این هزینه فقط مخصوص ساخت مراکز بازیافت و تجهیز آنها با ابزارهای مناسب نیست بلکه خود فرآیند بازیافت، نیروی انسانی که در مراکز بازیافت فعالیت می‌کنند و مواد شیمیایی مورد استفاده در مراکز بازیافت، همگی هزینه‌های بالایی دارد که در نهایت باعث می‌شود فرایند بازیافت زباله‌ها بسیار گران تمام شود. به خصوص برای برخی از انواع زباله که مثلا ترکیبی از مواد مختلف هستند. این محصولات بازیافت بسیار پیچیده‌ای دارند که معمولا پرهزینه است و در برخی مناطق، ارزش هزینه کردن ندارد.
فراگیر نبودن بازیافت
با وجود اینکه در سال‌های اخیر از طرف کشورها تلاش‌های زیادی برای جا انداختن فرهنگ بازیافت انجام شده است ولی هنوز هم در بسیاری از مناطق دنیا بازیافت کاملا جدی گرفته نمی‌شود. در واقع بسیاری از کشورها از جمله ایران بخش بسیار کمی از زباله تولیدی خود را بازیافت می‌کند و هنوز فرهنگ بازیافت در بسیاری از مناطق جا نیفتاده است.
گرچه بازیافت کردن حتی اگر به مقدار کم باشد می‌تواند نقش موثری در کاهش آلودگی‌ها و کاهش تولید زباله داشته باشد اما در مجموع اگر در یک کشور فراگیر نباشد زحمت‌هایی را که برای بازیافت کشیده می‌شود از بین می‌برد.
مصرف انرژی و تولید آلودگی
شاید با دیدن عنوان این قسمت تعجب کرده باشید چون بازیافت همیشه باعث کاهش مصرف انرژی و کاهش تولید آلودگی می‌شود اما ذکر این نکته هم ضروری است که بازیافت در سطح وسیع نیازمند این است که زباله‌ها از مناطق مختلف جمع‌آوری، حمل و نقل، تفکیک و تمیز شود. تمام این مراحل می‌تواند مصرف‌کننده انرژی باشد و باعث ایجاد آلودگی شود. به خصوص اگر تفکیک زباله در مبدا انجام نشود و مراکز بازیافت مجبور باشند بسیاری از این فرآیندها را مجدد انجام دهند.
وسایل نقلیه که برای حمل و نقل زباله‌های بازیافتی مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توانند آلوده‌کننده هوا باشند. به همین دلیل است که تفکیک زباله و رساندن آنها به دست مراکز بازیافت بسیار اهمیت پیدا می‌کند.
افزایش هزینه‌های فرآوری محصولات و مشاغل کم‌کیفیت
با وجود اینکه بازیافت کردن یک فرآیند دوستدار محیط زیست است ولی معمولا هزینه‌های زیادی دارد. گاهی اوقات هزینه‌های بازیافت سه برابر بیشتر از هزینه انباشت کردن زباله در خاک‌چال‌ها می‌شود.
علاوه بر این، فرآیند بازیافت کاملا به نیروی انسانی وابسته است. کار کردن در محیط مراکز بازیافت می‌تواند برای سلامتی بسیاری از افراد مضر باشد و در نتیجه کیفیت زندگی آنها را کاهش دهد. علاوه بر این معمولا این مشاغل درآمد مطلوبی هم ندارد. در نتیجه با وجود اینکه بازیافت، فرایندی اشتغال‌زا است ولی معمولا باعث ایجاد مشاغل کم‌کیفیت می‌شود.
نیاز به قوانین سخت‌گیرانه
فرایند بازیافت اگر به درستی مدیریت نشود می‌تواند به آلوده شدن محیط زیست دامن بزند مثلا تجمع زباله‌های بازیافتی در یک مکان تا زمانی که برای ارسال به مراکز بازیافت آماده شوند به جای اینکه خاک‌چال‌ها را آلوده کند می‌تواند در مناطق مختلف و متعددی آلودگی ایجاد کند. به همین دلیل باید قوانین سختگیرانه‌ای برای مدیریت مراحل بازیافت اجرا شود.
زباله‌های بازیافتی باید تمیز و سالم به مراکز بازیافت برسند. تا جایی که ممکن است باید فاصله تولید زباله تا بازیافت آن کوتاه شود.
ناکافی بودن بازیافت
علاوه بر معایبی که در بالا عنوان کردیم بازیافت کردن تقریبا تاثیرات بسیار اندکی دارد چرا که پاسخگوی نیازهای روزافزون ما نیست. اگر فقط به بازیافت تکیه کنیم نمی‌توانیم نیازهای دنیای امروز را برآورده کنیم. به همین دلیل همیشه به تولید محصولات از مواد خام نیاز خواهیم داشت. در نتیجه حتی با وجود بازیافت باز هم نیاز به مواد خام و منابع طبیعی به صفر می‌رسد.
سخن آخر
با همه این حرف‌ها بازیافت کردن اگر به درستی مدیریت شود و در ابعاد وسیع انجام شود می‌تواند تا حدی به محیط زیست کمک کند. برای اینکه معایب بازیافت زباله به حداقل برسد باید بازیافت زباله را از خانه‌های خودمان شروع کنیم. اولین قدم این است که تا جایی که می‌توانیم تولید زباله را کاهش دهیم و در نهایت زباله‌های تولیدی خود را تمیز و سالم به دست مراکز بازیافت برسانیم.
